به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در اولین وبینار شبهه پژوهی کرونا که به همت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه برگزار شد در موضوع «کرونا و مسئله شر» گفت: پدیده کرونا و کووید ۱۹ از پدیده هایی است که در زمینه های مختلف تأثیرگذار بوده است؛ هم تأثیرات اجتماعی و هم تأثیرات اقتصادی، فرهنگی، تمدنی و در یک جهت دیگر تأثیرات الهیاتی داشته است.
وی افزود: البته تأثیرات امنیتی و شاید در آینده هم تأثیرات نظامی داشته باشد؛ کرونا همه دنیا را درگیر کرده و مانند طوفان نوح کل جهان را در برگرفته است.
این استاد حوزه علمیه قم، گفت: کرونا سؤالات و شبهات مختلفی را برای انسان ها ایجاد کرده است؛ در این روزها و در باب «شرّ» سؤالاتی مطرح شده است که البته از قبل هم این سؤالات بیان شده بودند ولی کرونا آنها را تکرار و به روز و جدی تر کرده است.
چالش های مطرح شده در مسئله شرّ
وی اظهار داشت: مسئله شرّ چند چالش را برای انسان به ارمغان آورده است؛ یکی از آنها چالش شر با اثبات وجود خداست که افرادی همچون هیوم برهان نظم را بوسیله شر می خواستند متزلزل کنند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: برخی نیز همچون جی ال مکی خواسته اند بوسیله شر اثبات وجود خدا را زیر سؤال برده و بگویند اصلاً خدایی وجود ندارد.
وی افزود: متدینان معتقدند که مبدأ آفرینش یگانه است و عده از آنها گفته اند اگر شر وجود باشد پس توحید زیر سؤال می رود و باید خدای شر و خدای خیر داشته باشیم؛ زرتشتی ها تا حدودی به این اندیشه عقیده مند بوده اند.
این استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: چالش سوم، چالش شر با قدرت مطلقه خداوند است که اگر خداوند قرت مطلقه دارد چرا شرور را که ناگواری برای انسان به وجود می آید از بین نمی برد.
وی عنوان داشت: چالش بعدی نسبت شر با عدل الهی است که اگر خداوند عادل است- که عادل است- چرا عدل الهی اقتضا نمی کند شرور را دفع کند؟
این استاد حوزه علمیه قم گفت: بنابر نظر اشاعره هر اتفاقی که می افتد عین عدل است ولی بنابر حسن و قبح عقلی آنچه حسنه است خداوند انجام می دهد و کمال الهی و حکمت الهی اقتضا می کند آنچه خیر است انجام دهد.
- آیا کرونا از شرور است و اگر هست از کدام نوع آنهاست؟
وی خاطرنشان کرد: امروزه کرونا هم یکی از مصادیق بارز شر در تاریخ بشر است؛ البته در گذشته نیز این گونه بیماری های همه گیر پیش آمده اند.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: برخی با بروز کرونا باورهای دینیشان کاهش یافته و از آن طرف عده ای به خدا و معنویت گرایش پیدا کرده اند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مسئله شر از آن جهت شر نامیده شده که برای انسان ناگواری ایجاد می کند؛ بنابراین هرچقدر این شر به انسان آسیب بیشتری بزند، چالش های الهیاتی بزرگتر و بیشتری را ایجاد می کند.
وی اظهار داشت: شرور را فیلسوفان دین به دو دسته شرور ارادی و اخلاقی همچون سرقت، قتل، جنگ، و اینگونه مسائل و همچنین به شرور طبیعی همچون سیل، زلزله، بیماریها و امثال اینها تقسیم نموده اند.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در مورد کووید ۱۹ در مرحله اول باید مشخص شود آیا ساخته بشر است یا خیر؟؛ به این صورت که اگر ساخته دست بشر باشد در دسته شرور ارادی قرار می گیرد و اگر ساخته دست بشر نباشد در دسته شرور طبیعی قرار خواهد گرفت.
پاسخ های مختلف دانشمندان کلام، فلسفه و عرفان به شبهات پیرامون مسئله شر
وی تصریح کرد: متکلمین و فلاسفه و عرفا به شبهه شرور پاسخ های مختلفی را داده اند.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: یک پاسخ که پاسخ کلامی است می گوید: خداوند عالِم، قادر و حکیم است و هیچکدام از مناشی و انگیزه های ظلم، نادانی و نیازمندی و کاستی ها در او راه ندارد و او کمال محض است؛ پس دلیلی ندارد او برای کسی ناملایماتی را ایجاد کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان داشت: لذاست که اگر می بینیم شروری در عالم وجود دارد و ناملایماتی هست حتماً حکمتی دارد؛ زیرا ما با دلایل عقلی و نقلی در علم کلام ثابت کرده ایم خداوند حکیم است و کار لغو نمی کند.
وی تصریح کرد: پس این اتفاقات و شرور بی حکمت نیستند اما ممکن است ما انسان ها ندانیم حکمت آنها چیست؛ بشر که قادر نبوده و نیست همه اسرار عالم را بداند.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: اما ما با برهان می دانیم که خداوند حکیم، قادر و عادل است؛ امام اینکه چرا این شرور وجود دارند، از حکمتش بی اطلاع هستیم؛ این پاسخ را که متکلمین مطرح می دارند حکمت لمّی نام دارد.
وی افزود: درست است که انگیزه حقیقت جویی انسان اقتضا می کند که بداند چرا این اتفاقات می افتند، اما این ناقض استدلال متکلمین و فلاسفه نیست.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: یکی از پاسخ هایی که فلاسفه به این پرسش داده اند و از سوی افلاطونیان و اشراقیون مطرح شده است این است که شرور امور وجودی نیستند که به دنبال دلیل وجود آنها باشیم بلکه شرور امور عدمی هستند؛ به طور مثال آنها می گویند بیماری یعنی عدم سلامت و یا دروغگویی به معنای عدم صداقت است.
وی عنوان داشت: کووید ۱۹ یک ویروس است و یک امر وجودی است و تا زمانی که به انسان ها کاری نداشته باشد، شر نیست، اما زمانی که بیاید و سلامتی را از ما بگیرد به شر تبدیل می شود، زیرا عدم سلامتی را به دنبال داشته است.
این استاد حوزه علمیه قم گفت: این جواب به درد دفع و رفع شبهه ثنویت و شبهه شرور و توحید می خورد؛ اما شبهه روانشناختی شر را این پاسخ نمی تواند حل کند.
وی افزود: سؤالی که اینجا مطرح می شود این است که چرا فردی تا دیروز سالم بوده و امروز بیمار شده است؟؛ چونکه عدم سلامتی در اثر یک وجود یک ویروس ایجاد شده و این با پاسخ عدمی جواب داده نمی شود.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: پاسخ بعدی که فلاسفه داده اند این است که شرور نسبی هستند و ما اصلاً شرور مطلق نداریم؛ سیل، زلزله و بیماری و مانند اینها موجودات شر هستند ولی این ها برای امری شر هستند ولی از حیث دیگری ممکن است خیر باشند.
وی خاطرنشان کرد: به عنوان مثال قائلین به این پاسخ گفته اند مار شر است اما زهر آن می تواند از حیثی مایه خیر و تولید دارو شود؛ آنها می گویند مار وقتی که یک انسان را نیش بزند می شود مصداق شر اما تا او را نیش نزده باشد و میکروب و حشرات مضر محیط را ببلعد مایه خیر است.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: اما در اینجا هم عده ای سؤال دیگری را مطرح نموده اند و گفته اند همین شر نسبی از سوی خداوند دفع نمی شود؟
وی تصریح کرد: فلاسفه در پاسخ به این سؤال جواب سومی را مطرح کرده و گفته اند: خیرات و شرور در عالم طبیعت تفکیک ناپذیر هستند؛ یعنی جهان طبیعت اگر می خواهد جهان طبیعت باشد، جهان حرکت است و جهان حرکت، جهان تعارضات است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: آنان می گویند عالم ماده، حالت بالقوه دارد و از قوه به فعل حرکت می کند؛ تغیّر یا تدریجی و یا دفعی اتفاق می افتد.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: در تغیر دفعی، دفعتاً و ناگهانی قوه به فعل تبدیل می شود ولی در تغیّر تدریجی این تبدیل به آرامی و تدریجی صورت می پذیرد.
وی بیان داشت: در عالم حرکت تزاحم و تضاد است؛ زیرا تغیّر بدون تضاد در عالم طبیعت قابل وقوع نیست؛ اما در عالم مجردات چون عالم بدون حرکت و تغییر است پس حرکت نیست و تزاحمی در آن راه ندارد.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: سیر حرکت و وجود تزاحم لازمه عالم طبیعت است تا نام طبیعت با بتوان بر آن نهاد.
وی اظهار داشت: اینکه عالم طبیعت با وجود شرور اما هنوز پابرجاست یعنی خیر بیشتر از شر در این عالم وجود دارد و از غلبه شرور جلوگیری شده است.
رئیس هیات مدیره مجمع بین المللی اساتید مسلمان دانشگاهها گفت: پس شر نسبی، کمتر از خیر و لازمه ی عالم طبیعت است؛ در این عالم به اقتضای طبیعت بودنش هم زهری ساخته می شود که بیمار می کند و هم پادزهری تولید می شود که شفا می دهد.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: برای دفع شر قلیل، اگر خیر کثیر نباشد، دفع خیر کثیر خودش شری کثیر است؛ پس به ناچار باید قابلیت قابل وجود داشته باشد و قدرت خداوند به ممکنات بالذات تعلق پیدا می کند و اقتضای عالم طبیعت این است که شرور و خیرات با هم در آن باشند.
وی عنوان داشت: سؤال بعدی که پیش می آید این است که چرا شرور باید دامن گیر انسان ها شود؟؛ به طور مثال چرا باید زلزله در وسط شهر بم به وقوع بپیوندد یا این ویروس کرونا وقتی که وارد دهان شد آیا خداوند نمی تواند کاری کند که از طریق مری و معده از بدن دفع گردد و به ریه ها داخل نشود؟
رئیس هیات مدیره مجمع بین المللی اساتید مسلمان دانشگاهها گفت: افراد می پرسند که چرا قدرت خداوند متعال جلوی شر بودن این مسائل را نمی گیرد؟؛ عرفا در پاسخ به این سؤال گفته اند که شر دانستن شر به خاطر این است که ما به عالم و آدم نگاه جزء نگرانه داریم و اگر نگاه کل نگرانه به عالم داشته باشیم دیگر شری نمی بینیم، رنجی نمی بینیم.
وی خاطرنشان کرد: عرفا می گویند باید تمام عالم را با جزئیاتش ببینیم؛ به طور مثال یک خانه را وقتی می بینیم فقط به دستشویی آن توجه نکنیم بلکه به آشپزخانه زیبای آن و سایر بخش های تمیز آن هم توجه کنیم؛ آنگاه است که متوجه می شویم این دستشویی هم برای این خانه زیبا نیاز و لازم است.
حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه تصریح کرد: فرد عارف راضی به رضای خداوند است؛ زیرا کلیت دنیا را محل گذر و عبور به جهان وسیع تر می بیند و اینگونه است که با شرور کنار می آید.
مسئله «شرور» در آیات قرآن کریم
وی گفت: آیات قرآن در باب شرور به چند دسته تقسیم می شوند و پاسخ کامل در باب شرور را آنها به ما داده اند.
این استاد حوزه و دانشگاه عنوان داشت: برخی آیات از وجود شرور خبر می دهند؛ خداوند در آن آیات می فرماید شرور از امور وجودی است.
وی خاطرنشان کرد: دسته ای دیگر از آیات شرور را نسبی معرفی می کنند و می گویند شما برخی امور را شر می دانید ولی این در حالی است که ممکن است برای شما خیر باشند.
رئیس هیات مدیره مجمع بین المللی اساتید مسلمان دانشگاهها گفت: دسته سوم از آیات به ما می گویند خیر و شر با هم هستند و در این دنیا با هر شری یک خیر همراهی دارد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: دسته چهارم آیات قرآن می فرمایند در این عالم سنت هایی تکوینی وجود دارد و علم این سنت ها را کشف می کند؛ زلزله ها و سیل سایر امور اینچنینی سنت های الهی هستند و تغییری در آنها به وجود نخواهد آمد و همیشه بوده و هستند.
وی تصریح کرد: دسته پنجم آیات از استناد تحولات اجتماعی و دردها و ناملایمات به اراده انسان ها خبر می دهند؛ به طور مثال طوفان که قوم حضرت نوح علیه السلام را در بر گرفت در ظاهر از شرور طبیعی به نظر می آید ولی دلیل اصلی آن اراده و رفتار آن قوم بوده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: اینکه گفته می شود صدقه بدهیم دفع بلا می شود ویا احترام پدر و مادر را نگه دارید عمرتان طولانی می شود اینها بیانگر تأثیر اعمال انسان در شرور طبیعی هستند.
وی افزود: سبک زندگی انسان ها قطعاً بر سرنوشت آنها تأثیرگذار است؛ شاید اگر انسان ها همه ورزش کار بودند و قوّت بدنی آنها بالا بود و ویروس کرونا تعداد به مراتب کمتری از آنان را می توانست به مرحله فوت برساند.
این استاد حوزه علمیه قم در پایان با اشاره به ششمین دسته از آیات مرتبط با موضوع «شر» گفت: در دسته دیگر از آیات قرآن کریم هم این مطلب آمده که تمام این حوادث وسایل آزمایش و ابتلای بشر هستند و با اهداف مختلفی از سوی خداوند اتفاق می افتند.
